Narodowe Centrum Nauki

• Jak wygląda ocena wniosków w ERC?

  Co decyduje o sukcesie w konkursie ERC? Jak wygląda proces oceny wniosków i czym różni się podejście ekspertów w ERC od systemów krajowych? O tym w najnowszym odcinku podcastu NCN rozmawiają prof. Grażyna Jurkowlaniec i prof. Ewelina Knapska. Rozmowę prowadzi Anna Korzekwa-Józefowicz.W nowym odcinku podcastu NCN rozmowa toczy się wokół procesu oceny wniosków w ERC i strategii zwiększenia szans na sukces.Prof. Grażyna Jurkowlaniec, specjalistka w zakresie sztuki i historiografii artystycznej, jest laureatką trzech programów NCN. W ramach grantu ERC Advanced SAIGA analizuje, jak badania nad fauną Europy Wschodniej wpływały na postrzeganie tego regionu w epoce nowożytnej. Prof. Ewelina Knapska, neurobiolożka, zajmuje się badaniami nad mechanizmami emocji i ich społecznym przekazywaniem. W 2016 roku otrzymała ERC Starting Grant na projekt dotyczący roli ciała migdałowatego w regulacji emocji.Ekspertki o ocenie wniosków ERCObie badaczki oceniały wnioski ERC jako ekspertki. W podcaście dzielą się swoimi doświadczeniami i analizują, co decyduje o powodzeniu aplikacji.– Wniosek musi być ambitny, odważny, wykraczać poza standardowe podejście w danej dziedzinie – mówi prof. Jurkowlaniec. – Z mojego doświadczenia wynika, że w naukach humanistycznych często pokutuje przekonanie, że projekt badawczy to po prostu plan jednej książki. Tymczasem ERC wymaga podejścia szerszego, bardziej kompleksowego. To nie może być tylko spis treści przyszłej monografii.Zdaniem prof. Knapskiej, jednym z głównych problemów wielu wniosków jest brak wystarczającej odwagi w formułowaniu hipotez i skali projektu. – Często czytam i komentuję aplikacje, bo jestem o to proszona, że ich wnioski są po prostu zbyt zachowawcze. Wiele z nich nie proponuje rzeczywiście nowatorskich rozwiązań, a jedynie rozwinięcie istniejących badań. Jako panelistka wiem, że takie wnioski odpadną na pierwszym etapie.Podkreśla, że kluczowe jest odpowiednie sformułowanie problemu badawczego:– Najważniejsze to postawić naprawdę istotne pytanie badawcze i nie bać się śmiałego podejścia. Projekt musi wykraczać poza schemat konstruowania książki akademickiej. Powinien być bardziej złożony, ambitny, przynoszący coś nowego nie tylko w obrębie jednej specjalizacji, ale szerzej – w kontekście danego pola badawczego.Jak wygląda selekcja wniosków ERC?W podcaście ekspertki zostały zapytane o ogólny poziom wniosków, które trafiają do oceny.– W niektórych krajach ERC traktowane jest jako dodatkowe źródło finansowania, więc już na poziomie decyzji o aplikowaniu następuje preselekcja. Są jednak państwa, gdzie naukowcy, mając niewielkie krajowe finansowanie, próbują swoich sił w ERC, co skutkuje większą liczbą słabszych wniosków – zauważa prof. Knapska. – Tak jest np. we Włoszech, gdzie wielu badaczy aplikuje do ERC niejako z konieczności.Drugi etap to już zupełnie inna sytuacja. – Na tym etapie mamy do czynienia niemal wyłącznie ze świetnymi wnioskami – mówi prof. Knapska. – To sprawia, że wybór tych najlepszych jest niezwykle trudny. Ostateczne decyzje bywają bardzo wymagające, bo konkurują ze sobą projekty na najwyższym poziomie.Wniosek to nie wypracowanieWiele osób po pierwszym niepowodzeniu w ERC zastanawia się, jak poprawić swój wniosek. Ekspertki zwracają jednak uwagę, że nie zawsze chodzi o ścisłe odpowiadanie na zarzuty recenzentów. –  Naukowcy często starają się poprawić wniosek jak wypracowanie w szkole – dokładnie odnosząc się do uwag recenzentów. To błąd– zauważa prof. Jurkowlaniec. –  Nie mamy pewności, że ci sami eksperci będą go oceniać ponownie, a nowe osoby mogą mieć zupełnie inne zastrzeżenia. Zamiast nerwowo dopasowywać się do każdego komentarza, warto przemyśleć, które zmiany są rzeczywiście potrzebne, a które wynikają z chwilowych opinii recenzentów”.

  --------  

  1:11:11
• Priorytety Rady NCN

  Pierwszym gościem podcastu NCN w 2025 roku jest prof. Tomasz Dietl, przewodniczący Rady NCN. W rozmowie z Anną Korzekwą-Józefowicz opowiedział o priorytetach Rady oraz własnych doświadczeniach jako naukowca i laureata grantu ERC. Rekomendacje NCN w sprawie publikacji Prof. Tomasz Dietl jest fizykiem, członkiem PAN, PAU i Academia Europaea. W grudniu 2024 Rada NCN wybrała go na swojego przewodniczącego. W przeszłości pełnił rolę członka Rady Naukowej oraz Komitetu Sterującego Europejskiej Rady ds. Badań Naukowych. Jednym z tematów rozmowy była uchwała Rady NCN z grudnia 2024 roku. Dokument zachęca badaczy do publikowania w prestiżowych czasopismach i unikania tych, które nie gwarantują rzetelnego procesu recenzji. W komentarzach do tej uchwały pojawiły się jednak wątpliwości dotyczące interpretacji rekomendacji. Czy unikanie pewnych czasopism oznacza całkowity zakaz publikowania w nich? Jak zastosować te wskazówki w praktyce, skoro nie ma określonej listy czasopism drapieżnych? – Liczba czasopism to około 50 tysięcy. Rocznie ukazuje się 5 milionów artykułów. Zrobienie takiej listy (...) nie miałoby sensu, bo krajobraz nauki jest dynamiczny. Intencją tej uchwały jest promowanie dobrych praktyk. Nie zakazy, nie nakazy, tylko wskazanie, jak dobrze byłoby się zachowywać w środowisku naukowym – mówi przewodniczący Rady. Dodaje, że publikowanie w czasopismach o niższym prestiżu w danej dziedzinie może obniżyć szanse na zdobycie finansowania w NCN.   Rola NCN i nowe wyzwania Prof. Dietl opowiedział też o głównych kierunkach działań Rady NCN w nadchodzących latach. Wskazał trzy priorytety: rzetelność, krzewienie doskonałości naukowej i deregulacja. – Moim marzeniem jest przekonać środowisko naukowe – i w tym kierunku być może będzie działać Rada – że pisanie projektów to proces twórczy, który pozwala nam zaplanować badania, poznać literaturę i nawiązać nowe współprace. Dlatego nawet jeśli nie otrzymamy finansowania w wyniku złożenia wniosku, to nie jest to czas stracony. To działanie, które pozwala uporządkować naszą pracę naukową i mentalnie przygotować się do dokonywania nowych odkryć. Dodaje, że dlatego jednym z głównych tematów nad którym pracuje Rada jest rzetelność recenzji.  – Chodzi o to, żeby nawet wnioski, które nie otrzymały dofinansowania, dostarczały autorom informacji, co było dobre, co wymaga poprawy, a co już zostało odkryte. (…) Jeśli wnioski są poprawiane na podstawie recenzji, istnieje ogromna szansa, że w kolejnym konkursie projekt zostanie dofinansowany. W kwestii realizacji projektów zwrócił uwagę na potrzebę większej swobody dla badaczy: – Nie przywiązujmy aż tak dużej wagi do wypełnienia harmonogramu. Ważniejsze jest to, co udało się odkryć, jak upowszechniono wyniki i jakie znaczenie społeczne miało badanie. To są kluczowe pytania, które powinniśmy zadawać przy ocenie projektu. Mobilność i międzynarodowe granty W rozmowie pojawił się także temat grantów Europejskiej Rady ds. Badań Naukowych oraz konieczności zwiększenia udziału polskich naukowców w konkursach międzynarodowych. W wielu krajach europejskich aplikowanie o grant ERC jest traktowane jako nieodłączny element budowania kariery naukowej. – Przykładowo nie można starać się o prestiżowe stanowiska, takie jak dyrektora Instytutu Maxa Plancka, jeśli równocześnie nie aplikuje się o grant ERC. Takie podejście powinniśmy również promować w naszym środowisku (...) – mówi prof. Dietl. Gość podcastu podkreśla też, jak ważne jest budowanie rozpoznawalności i mobilność naukowców. NCN – tlen dla nauki Na zakończenie rozmowy prof. Dietl zwrócił uwagę na to, jak dużą mobilizację środowiska naukowego przyniosła walka o zwiększenie budżetu Centrum. – Zwiększenie budżetu NCN o 30% to sukces, ale pamiętajmy, że inflacja wyniosła 43% w ostatnich latach. Nadal stoimy przed wyzwaniami – jak zwiększyć wynagrodzenia, dofinansować aparaturę i umożliwić najlepszym badaczom realizację większej liczby projektów. To nie są łatwe decyzje i wymagają szerokiej dyskusji.

  --------  

  50:46
• Popularyzacja nauki

  Tematem tego odcinka podcastu jest popularyzacja nauki. Prof. Aleksandra Ziembińska-Buczyńska, mikrobiolożka i dyrektorka Centrum Popularyzacji Nauki Politechniki Śląskiej, oraz Anna Ślązak, dziennikarka, koordynatorka serwisu Nauka w Polsce i redaktorka działu Nauki PAP, dzielą się praktycznymi wskazówkami dotyczącymi popularyzacji i komunikacji nauki. W rozmowie z Anną Korzekwą-Józefowicz odpowiadają na pytania: jak skutecznie rozpocząć popularyzację nauki, co sprawia, że materiał naukowy jest interesujący dla mediów, oraz jak naukowcy mogą budować owocną współpracę z dziennikarzami. Po prostu zacząć – Pierwsza i najważniejsza rzecz to chcieć i po prostu zacząć – mówi prof. Ziembińska-Buczyńska, opisując swoje początki w popularyzacji. – Wzięłam udział w konkursie Skomplikowane i proste organizowanym przez Forum Akademickie na artykuł popularnonaukowy, co otworzyło mi drzwi do świata popularyzacji nauki. Zaczęłam od pisania, potem przyszły spotkania z ludźmi i inne aktywności. Ważne, by próbować różnych form i znaleźć tę, która nam najlepiej odpowiada.  Badaczka podkreśla, że w popularyzacji nauki kluczowe jest dostosowanie przekazu do odbiorców i skupienie się na ich potrzebach:– My, naukowcy, lubimy mówić o swoich badaniach, mówić dużo, ale nie zawsze patrzymy, czy jest odbiór z drugiej strony. A dla mnie najlepszym testem na to, czy trafiłam do odbiorcy, jest bezpośredni kontakt. Muszę zastanowić się, czego odbiorca ode mnie oczekuje i w taki sposób skonstruować przekaz, żeby widzieć błysk w oku, kiedy opowiadam o tych moich bakteriach. (…) To nie jest tak, że ludzie pójdą potem masowo za mną i zostaną mikrobiologami. Ale część zdecyduje się na pracę w nauce, część na dokształcanie – i myślę, że to jest główny cel mojej pracy– mówi. Dobre zasady Anna Ślązak, dzieląc się doświadczeniem pracy w serwisie Nauka w Polsce, podkreśla kluczowe zasady współpracy z dziennikarzami. – Chcemy mieć ciekawy artykuł, który będzie rzetelny i zainteresuje szerokie grono odbiorców. Wśród nich część to naukowcy, ale wiele osób nie jest związanych z nauką, więc treść musi być przedstawiona w sposób przystępny. Dodaje, że notatka wysyłana do mediów powinna być konkretna. – Dobra notatka prasowa powinna odpowiadać na pytania: kto, co, gdzie, kiedy i dlaczego. Ważne, aby tekst był zrozumiały i interesujący dla szerokiej publiczności. Kluczowym elementem budowania zaufania we współpracy naukowców z dziennikarzami jest autoryzacja, która pomaga uniknąć błędów i nieporozumień. – Najważniejsze to mieć pasję i chcieć się dzielić – podsumowuje prof. Ziembińska-Buczyńska.

  --------  

  1:03:16
• Bez badań podstawowych nie ma innowacji

  Gościem tego odcinka podcastu jest prof. Krzysztof Fic z Politechniki Poznańskiej, członek Rady NCN. Naukowiec, specjalizujący się w elektrochemicznych systemach magazynowania i konwersji energii, opowiada o swoich badaniach oraz o tym, dlaczego kluczowe jest inwestowanie w naukę fundamentalną. W rozmowie prof. Fic wielokrotnie podkreśla, że badania podstawowe są niezbędnym fundamentem wszelkich innowacji. – Nie da się zbudować nowoczesnej technologii bez solidnych podstaw naukowych. Badania wdrożeniowe bez wcześniejszego zrozumienia mechanizmów zjawisk przypominają technologię prób i błędów. To proces czasochłonny, kosztowny i często prowadzący do zmarnowania zasobów – tłumaczy. Jednym z kluczowych wyzwań, według profesora, jest przejście od badań fundamentalnych do aplikacyjnych. – W Polsce wciąż brakuje wyraźnego łącznika między tymi etapami. Być może jednym z rozwiązań byłoby szersze wsparcie programów takich jak Tango (NCN i NCBiR), które mogą pomóc w przenoszeniu wyników badań do praktyki – zauważa. Magazynowanie energii – nauka dla ludzi Prof. Fic w swojej pracy naukowej koncentruje się na badaniach nad magazynowaniem energii. Wyjaśnia, dlaczego technologia ta jest istotna zarówno dla codziennego życia, jak i dla bezpieczeństwa energetycznego. – W dzisiejszych czasach jesteśmy bardzo przyzwyczajeni do łatwej dostępności energii. Jednak jeśli chcemy być niezależni energetycznie, musimy rozwijać efektywne systemy magazynowania energii, takie jak kondensatory elektrochemiczne – mówi. Przykładem zastosowania jego badań są samochody elektryczne. – Moje rozwiązania mogą umożliwić szybki rozruch pojazdu dzięki dostarczeniu mocy w krótkim czasie. Baterie działają wolniej, ponieważ opierają się na reakcjach chemicznych. Kondensatory natomiast korzystają z szybkich oddziaływań elektrostatycznych, co sprawia, że świetnie sprawdzają się w takich sytuacjach – wyjaśnia. Profesor podkreśla również, jak ważne jest edukowanie społeczeństwa na temat nauki. – ludzie często narzekają, że baterie w ich urządzeniach działają gorzej zimą. Warto im wyjaśnić, że to nie jest wada, tylko naturalna właściwość wynikająca z zasad chemii. Takie proste komunikaty pomagają zrozumieć, że nauka ma realne zastosowanie w życiu codziennym – dodaje. NCN jako pomost między nauką a innowacjami W rozmowie poruszono również kwestię monitorowania wyników badań finansowanych przez NCN. – Zauważamy coraz więcej zgłoszeń patentowych i patentów wynikających z projektów realizowanych dzięki NCN. Polityka, która kiedyś mogła być postrzegana jako niechętna wobec badań aplikacyjnych, już dawno została zrewidowana. Teraz otwarcie wspieramy badania fundamentalne, które mogą w przyszłości prowadzić do praktycznych zastosowań – podkreśla prof. Fic. Profesor podzielił się także refleksją na temat społecznego postrzegania badań podstawowych. – „Nie jesteśmy grupą ludzi, którzy wymyślają badania w oderwaniu od rzeczywistości. To, co robimy, ma bezpośredni wpływ na bezpieczeństwo, jakość życia i rozumienie otaczającego świata. Musimy to lepiej komunikować, bo bez społecznej akceptacji dla nauki trudno będzie o odpowiednie finansowanie – zaznacza.

  --------  

  55:36
• Nagroda za wybitne osiągnięcia 2024

  Wiktor Lewandowski, Marcin Magierowski i Błażej Skrzypulec odebrali Nagrodę NCN 2024 za największe osiągnięcie naukowe. Nagroda jest przyznawana badaczkom i badaczom młodszego pokolenia, pracującym w polskich ośrodkach naukowych. Uroczystość odbyła się 9 października w Krakowie. Nagroda NCN to najbardziej prestiżowe wyróżnienie dla naukowczyń i naukowców do 12 lat po doktoracie, prowadzących badania podstawowe. Najważniejszym kryterium, jakim kieruje się kapituła oceniająca osiągnięcia kandydatów do nagrody, jest ich doskonałość naukowa i międzynarodowa rozpoznawalność. Dr hab. Wiktor Lewandowski jest chemikiem, zajmuje się fotoniką i chemią materiałów, jest profesorem na Wydziale Chemii Uniwersytetu Warszawskiego. Otrzymał wyróżnienie w obszarze nauk ścisłych i technicznych. Badania prof. Marcina Magierowskiego obejmują fizjologię, patofizjologię, farmakologię i gastroenterologię. Badacz z Wydziału Lekarskiego Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie został laureatem Nagrody NCN w naukach o życiu. Laureat wyróżnienia w obszarze nauk humanistycznych, społecznych i o sztuce dr hab. Błażej Skrzypulec jest filozofem, profesorem na Wydziale Filozoficznym UJ, zajmuje się filozofią percepcji.  W tym odcinku podcastu NCN rozmawiamy z prof. Joanną Golińską, członkinią kapituły wybierającej laureatów i Wiktorem Lewandowskim. Osiągnięcie profesora, za które otrzymał Nagrodę NCN, to przełomowa technika wytwarzania chiralnych nanomateriałów fotonicznych. Laureat mówi o badaniach, za które otrzymał Nagrodę i odpowiada na pytania o warunki uprawiania nauki w Polsce. Joanna Golińska pytana jest m.in. prace kapituły wybierającej laureatów. Rozmowę prowadzi Anna Korzekwa-Józefowicz

  --------  

  43:06

Więcej Nauka podcastów

Trendy w podcaście Nauka

O Narodowe Centrum Nauki