Narodowe Centrum Nauki

Wiktor Lewandowski, Marcin Magierowski i Błażej Skrzypulec odebrali Nagrodę NCN 2024 za największe osiągnięcie naukowe. Nagroda jest przyznawana badaczkom i badaczom młodszego pokolenia, pracującym w polskich ośrodkach naukowych. Uroczystość odbyła się 9 października w Krakowie. Nagroda NCN to najbardziej prestiżowe wyróżnienie dla naukowczyń i naukowców do 12 lat po doktoracie, prowadzących badania podstawowe. Najważniejszym kryterium, jakim kieruje się kapituła oceniająca osiągnięcia kandydatów do nagrody, jest ich doskonałość naukowa i międzynarodowa rozpoznawalność. Dr hab. Wiktor Lewandowski jest chemikiem, zajmuje się fotoniką i chemią materiałów, jest profesorem na Wydziale Chemii Uniwersytetu Warszawskiego. Otrzymał wyróżnienie w obszarze nauk ścisłych i technicznych. Badania prof. Marcina Magierowskiego obejmują fizjologię, patofizjologię, farmakologię i gastroenterologię. Badacz z Wydziału Lekarskiego Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie został laureatem Nagrody NCN w naukach o życiu. Laureat wyróżnienia w obszarze nauk humanistycznych, społecznych i o sztuce dr hab. Błażej Skrzypulec jest filozofem, profesorem na Wydziale Filozoficznym UJ, zajmuje się filozofią percepcji.  W tym odcinku podcastu NCN rozmawiamy z prof. Joanną Golińską, członkinią kapituły wybierającej laureatów i Wiktorem Lewandowskim. Osiągnięcie profesora, za które otrzymał Nagrodę NCN, to przełomowa technika wytwarzania chiralnych nanomateriałów fotonicznych. Laureat mówi o badaniach, za które otrzymał Nagrodę i odpowiada na pytania o warunki uprawiania nauki w Polsce. Joanna Golińska pytana jest m.in. prace kapituły wybierającej laureatów. Rozmowę prowadzi Anna Korzekwa-Józefowicz

W kolejnym odcinku podcastu NCN rozmawiamy z profesorami – Arturem Obłuskim i Piotrem Sankowskim, laureatami grantów Europejskiej Rady ds. Badań Naukowych (ERC) i Narodowego Centrum Nauki o ich doświadczeniach z przygotowywaniem wniosków o finansowanie projektów naukowych i wytrwałości w pozyskiwaniu środków na badania. Artur Obłuski jest archeologiem, dyrektorem Centrum Archeologii Śródziemnomorskiej Uniwersytetu Warszawskiego, kieruje m.in. wykopaliskami w Starej Dongoli na terenie dzisiejszego Sudanu. Piotr Sankowski specjalizuje się w algorytmice. Był pomysłodawcą i pierwszym prezesem IDEAS NCBR, ośrodka działającego w obszarze sztucznej inteligencji. W 2018 za fundamentalne wyniki w dziedzinie algorytmów grafowych otrzymał Nagrodę NCN. Jako jedyny Polak uzyskał cztery razy finansowanie z ERC.  – Częścią warsztatu naukowca jest umiejętność pisania wniosków grantowych, po prostu musimy się tego nauczyć, to część naszej pracy – mówi Piotr Sankowski. Dodaje, że przygotowywanie wniosków, które uzyskają finansowanie, to proces. – Nim złożyliśmy wnioski do ERC, wcześniej pisaliśmy wnioski do NCN, do Unii Europejskiej, wnioski które przechodziły bądź nie przechodziły, i w tym procesie nauczyliśmy się je rzeczywiście dobrze pisać – dodaje. Procedura, w jakiej otrzymuje się finansowanie w agencjach grantowych, jest konkurencyjna. Większość osób, które otrzymały finansowanie z NCN, ma na koncie także nieudane próby pozyskania grantu. Osoby, które realizowały lub realizują więcej niż jeden projekt i nie miały na swoim koncie nieudanej próby, to zaledwie dwa procent wnioskujących do NCN. Część badaczek i badaczy rezygnuje z dalszych starań o finansowanie po pierwszej nieudanej próbie.   W podkaście NCN Artur Obłuski i Piotr Sankowski zachęcają słuchaczy do wytrwałości w pracy i w pozyskiwaniu środków na badania. – Moja historia pisania wniosków czy aplikowania o pracę zaczęła się w Stanach Zjednoczonych. Byłem na Uniwersytecie w Chicago i chciałem zostać trochę dłużej na tym uniwersytecie albo gdzieś indziej. Złożyłem może 20 aplikacji o pracę, może nawet więcej i we wszystkich przypadkach poległem. Ale myślę, że trzeba się po prostu nie poddawać. (…) Jeżeli jest się przekonanym o tym, że ma się dobry program badawczy, to trzeba to kontynuować – opowiada Artur Obłuski.  Rozmowę prowadzi Anna Korzekwa-Józefowicz.

W najnowszym odcinku podcastu koordynatorki dyscyplin NCN dr Anna Wieczorek i dr Magdalena Wyszkowska-Kolatko opowiadają o roli koordynatorów, przebiegu panelu ekspertów i warsztatach dla wnioskodawców. Pierwszy podcast NCN został nagrany na początku ubiegłego roku. Do tej pory ukazało się dwanaście odcinków. Najpopularniejszym jak dotąd nagraniem jest rozmowa z udziałem dr inż. Eweliny Szymańskiej-Skolimowskiej, dr inż. Tomasza Szumełdy i prof. Jacka Młynarskiego, dwójki koordynatorów dyscyplin NCN i eksperta biorącego udział w ocenie wniosków. Temat oceny wniosków kontynuujemy w najnowszej rozmowie. W studiu spotkały się dr Anna Wieczorek, koordynatorkadyscyplin w dziale nauk ścisłych i technicznych, dr Magdalena Wyszkowska-Kolatko, koordynatorka w dziale nauk o życiu oraz – prowadząca podcasty – Anna Korzekwa-Józefowicz. Na początku rozmowy gościnie przypominają kim są koordynatorzy dyscyplin, eksperci i recenzenci oceniający wnioski w NCN oraz jak przebiega sama ocena. Zwracają uwagę, jak ważne z punktu widzenia badaczki i badacza starającego się o grant, jest poznanie tego procesu. – Zrozumienie, co się dzieje z państwa projektem po złożeniu go do NCN, ułatwi państwu przejście od świetnego pomysłu do równie świetnego projektu. Już w momencie przygotowywania wniosku, warto się postawić w roli ekspertów, którzy będą ten wniosek czytać i oceniać, i w taki sposób przygotować opis, aby z jednej strony ułatwić ekspertom zrozumienie projektu, z drugiej po prostu zainteresować ich tak, aby chcieli w ten projekt zainwestować publiczne pieniądze – mówi Magdalena Wyszkowska-Kolatko. Anna Wieczorek podkreśla, że w procesie oceny wniosków bardzo ważne jest sięganie po najlepszych specjalistów i eliminowanie konfliktu interesów. W 2023 roku w ocenie wniosków w NCN wzięło udział około 10,5 tys. ekspertów i recenzentów. Ponad 90 proc. z nich to naukowcy afiliowani w ośrodkach zagranicznych. – Nieraz mamy do czynienia z tematykami bardzo niszowymi, z projektami przy których współpracuje wielu naukowców, także znalezienie i dobór odpowiedniej osoby, która nie będzie miała konfliktów jest wyzwaniem, no ale mając do dyspozycji cały świat, radzimy sobie z tym – wyjaśnia koordynatorka.   Zasadnicza część rozmowy dotyczy ostatniego etapu oceny wniosków, czyli przebiegu panelu ekspertów. Koordynatorki dyscyplin pytane są m.in. o to ilu ekspertów bierze udział w pracy panelu, ile wniosków oceniają, jak wypracowuje się konsensus i tworzy listy rankingowe wniosków. Rozmówczynie opowiadają także o warsztatach dla wnioskodawców, w tym o próbnych panelach, w trakcie których badacze i badaczki mogą wcielić się w rolę ekspertów oceniających wnioski. 

Czy Polska potrzebuje komputera kwantowego? Czym są w ogóle technologie kwantowe? Jaki jest wkład naukowców pracujących w polskich ośrodkach w tę dziedzinę? O tym rozmawiamy w kolejnym odcinku podcastu NCN. Gośćmi nagrania są Sylwia Kostka z Narodowego Centrum Nauki, koordynatorka sieci QuantERA i prof. Konrad Banaszek, fizyk, autor licznych prac i patentów z zakresu technologii kwantowych, koordynator naukowy sieci QuantERA. Naukowcy przewidują, że w perspektywie kilkunastu lat technologie kwantowe znacząco wpłyną na naszą rzeczywistość. Diagnostyka medyczna będzie szybsza i bardziej precyzyjna, bezpieczeństwo danych w sieci nieporównywalnie większe, powstaną nowe materiały o rewolucyjnych właściwościach. Do szerszej wyobraźni najbardziej przemawia jednak wizja komputera kwantowego.  Kilka miesięcy temu odbyła się nawet żywa publiczna dyskusja, gdy jeden z ośrodków naukowych chciał taki komputer kupić. Czy Polska potrzebuje komputera kwantowego? Na tak postawione pytanie prof. Konrad Banaszek odpowiada, że urządzenia, które są dostępne na rynku, są bardzo niedoskonałe i „szumią”. Zwraca uwagę, że wyobrażenia dotyczące rozwoju tych komputerów są często nieporozumieniem. – Błędne jest wyobrażenie,  że komputer kwantowy to jest taki zwykły komputer, tylko działa szybciej i różnego rodzaju problemy, zagadnienia obliczeniowe, rozwiązuje szybciej niż komputery domowe czy wyspecjalizowane urządzenia, które są instalowane w centrach obliczeniowych – mówi. Podkreśla, że komputery kwantowe dostępne w tej chwili, to przede wszystkim narzędzia badawcze do rozwijania algorytmów kwantowych. – Jesteśmy na etapie poszukiwania praktycznych problemów, do których rozwiązania komputery kwantowe mogłyby się przydać – dodaje naukowiec.  W tym odcinku podcastu NCN rozmawiamy także o tym, czym są w ogóle są technologie kwantowe i o badaniach naukowych, które prowadzone są w polskich ośrodkach. Fundamentalne prace na temat splątania kwantowego powstały w latach 90. ubiegłego stulecia na Uniwersytecie Gdańskim. Prof. Ryszard Horodecki wraz ze współpracownikami stworzył tu ośrodek, który stał się światowym centrum badań w dziedzinie informatyki kwantowej. Instytucje naukowe z Warszawy i Krakowa mają długie tradycje w zakresie optyki kwantowej, z której wyrasta większość obecnych badań, dotyczących nowych sposobów komunikacji, detekcji, metrologii i obrazowania. Naukowcy z UMK w Toruniu pracują w Krajowym Laboratorium FAMO nad nową generacją optycznych zegarów atomowych, najdoskonalszych urządzeń pomiaru czasu na świecie, które mogą być wykorzystywane w geodezji i nawigacji. Zajmują się też innymi zastosowaniami metrologii kwantowej. Obok prac teoretycznych przybywa również wyników eksperymentalnych. Polska jest też koordynatorem największej europejskiej sieci finansującej badania w zakresie technologii kwantowych – programu QuantERA. Program, koordynowany przez NCN łączy 41 agencji finansujących badania z 31 krajów. – Sieć została stworzona w Polsce właśnie dlatego, że doskonałą bazą na której budowaliśmy, były kontakty międzynarodowe fizyków kwantowych, polskiego środowiska naukowego. Wiedzieliśmy, że odpowiedź badaczek i badaczy na ten program będzie bardzo dobra – mówi Sylwia Kostka. Goście odcinka podkreślają, że to czego w tej chwili najbardziej brakuje polskiemu środowisku kwantowemu, to strategia rozwoju tych technologii. Mają nadzieję, że – podobnie jak w innych krajach europejskich – pojawi się odpowiednia wola polityczna i dokument zostanie przyjęty w najbliższym czasie.